Zoals je weet is het glutenvrije dieet de enige effectieve behandeling als je coeliakie hebt. In dit dieet moeten de glutenbevattende granen tarwe, rogge en gerst vermeden worden. Rijst is een van de producten die wèl is toegestaan in het glutenvrije dieet, maar dit graan kan hoge hoeveelheden arseen bevatten. Wat is arseen precies en is dit gevaarlijk als je glutenvrij eet?
Wat is arseen?
Arseen (ook wel arsenicum genoemd) is een zwaar metaal dat van nature in aarde, stenen en grondwater voorkomt(1). Het metaal komt voor in twee vormen: een organische en anorganische variant. Anorganisch arsenicum wordt beschouwd als zeer giftig en de inname hiervan moet zo laag mogelijk zijn(1, 2). Het voedingscentrum geeft aan dat baby’s en peuters, maar ook oudere kinderen en volwassenen risico lopen om te veel arseen binnen te krijgen als ze vaak en veel rijstproducten en rijst eten(3). Als je langdurig teveel arseen binnen krijgt kan dit leiden tot een arseenvergiftiging(1). Hoe snel deze vergiftiging plaatsvindt is afhankelijk van de hoeveelheid arseen waaraan de persoon wordt blootgesteld, maar de meeste gevolgen treden pas op bij een hoge blootstelling aan arseen over de lange termijn (denk niet aan maanden, maar eerder aan jaren). Een vergiftiging kan onder andere huidletsels, kanker, schade aan het zenuwstelsel, diabetes & hart- en vaatziekten veroorzaken(4, 5).
Blootstelling aan arseen onder coeliakiepatiënten
Verschillende studies onderzochten de blootstelling aan arseen onder coeliakiepatiënten (6, 7, 8, 9). Een Spaanse studies onderzocht hoeveel anorganisch arseen in 32 glutenvrije producten aanwezig was en aan hoeveel arseen volwassenen werden blootgesteld als ze een menu zouden eten met alleen de glutenvrije rijst-bevattende producten met hierin de hoogste hoeveelheden arseen(6). Een andere studie onderzocht in hoeverre kinderen met coeliakie blootgesteld worden aan anorganisch arseen (7). In beide studies viel de blootstelling aan anorganisch arseen binnen de veilige waarden vastgesteld door de Europese autoriteit voor voedselveiligheid (6, 7).
Wel laten twee andere studies zien dat mensen die glutenvrij eten aan meer arseen blootgesteld lijken te worden dan mensen die niet glutenvrij eten (8, 9). Een Spaanse studiegroep concludeerde in 2011 dat glutenvrije rijstproducten meer arsenicum bevatten dan vergelijkbare graanproducten met gluten(8). Als geschat werd aan hoeveel anorganisch arseen kinderen (van 8 tot 12 maanden) werden blootgesteld, dan hadden glutenvrije kinderen een maximale dagelijks inname van 0.41 mcg/kg/dag en kinderen die producten met gluten consumeren, hadden een maximale dagelijkse inname van 0.26 mcg/kg/dag anorganisch arseen (8). Recent publiceerde een onderzoeksgroep uit Amerika een studie waarin de blootstelling aan arseen onder mensen die glutenvrij eten werden vergeleken met mensen die niet glutenvrij eten (9). Aan de hand van waarden uit de urine en het bloed concludeerde de onderzoeksgroep dat Amerikanen die glutenvrij eten waarschijnlijk te maken hebben met een hogere blootstelling aan arseen(9). Meer onderzoek is nodig om deze conclusie te bevestigen.
Conclusie en praktische tips
Het vaak en veel consumeren van rijst-bevattende producten en rijst leidt tot een verhoogde blootstelling aan arseen. Er is nog niet veel onderzoek gedaan naar de blootstelling aan arseen onder coeliakiepatiënten, maar de studies die er zijn geven aanwijzingen dat coeliakiepatiënten aan meer anorganisch arseen worden blootgesteld dan personen die niet glutenvrij eten. Toch lijkt deze verhoogde blootstelling binnen de veilige normen te vallen.
Omdat we weten dat het schadelijk is om langdurig te veel anorganisch arseen binnen te krijgen, wordt uit voorzorg aan alle coeliakiepatiënten geadviseerd om niet dagelijks rijst, rijstproducten, rijstmelk of glutenvrije dieetvoeding op basis van rijst te consumeren. Wordt er brood of een broodvervanger gebruikt op basis van rijst(meel)? Dan is dagelijks gebruik hiervan af te raden. Er kan gevarieerd worden met brood op basis van andere granen of broodvervangers zoals glutenvrije havermoutpap, teffpap, glutenvrije boekweitpannenkoeken, zuivel met rijst-vrije granola, enzovoorts. Daarnaast is een praktische tip om rijst in zeer ruim water aan de kook te brengen. Het koken van rijst in ruim water zou de hoeveelheid arseen met zo’n 40-60% moeten verminderen.
Literatuur
1. FAO/WHO. Joint FAO/WHO Expert committee on food additives – summary and conclusions. JECFA/72/SC. 2010.
2. Voedingscentrum. Zware metalen n.d. Available from: http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/zware-metalen.aspx.
3. Voedingscentrum. Kan ik veilig rijst en rijstwafels aan mijn kind geven? n.d. Available from: http://www.voedingscentrum.nl/nl/service/vraag-en-antwoord/kinderen-en-jongeren/kan-ik-veilig-rijst-en-rijstwafels-aan-mijn-kind-geven.aspx.
4. WHO. Exposure to arsenic: a major public health concern. Public Health and Environment World Health Organization. 2010.
5. EU. Commission Recommendation (EU) 2015/1381 of 10 August 2015 on the monitoring of arsenic in food. Official Journal of the European Union L 213/9. 2015.
6. Munera-Picazo S, Burlo F, Carbonell-Barrachina AA. Arsenic speciation in rice-based food for adults with celiac disease. Food Addit Contam Part A Chem Anal Control Expo Risk Assess. 2014;31(8):1358-66.
7. Munera-Picazo S, Ramirez-Gandolfo A, Burlo F, Carbonell-Barrachina AA. Inorganic and total arsenic contents in rice-based foods for children with celiac disease. J Food Sci. 2014;79(1):T122-8.
8. Carbonell-Barrachina AA, Wu X, Ramirez-Gandolfo A, Norton GJ, Burlo F, Deacon C, et al. Inorganic arsenic contents in rice-based infant foods from Spain, UK, China and USA. Environ Pollut. 2012;163:77-83.
9. Bulka, C, M., Davis, M. A., Karagas, M. R., Ahsan, H., & Argos, M. (2017). The Unintended Consequences of a Gluten-free Diet. Epidemiology, 28(3), e24-e25.